ISO 10628’e göre PFD (Proses Akış Diyagramı), bir tesis veya sistemde yer alan ana ekipman, akış yolları, ana operasyonlar ve temel proses akışlarının bir şemasını sunar. PFD, genellikle aşağıdaki unsurları içerir:

• Ana ekipmanlar (reaktörler, ısı değiştiriciler, pompalar, tanklar vb.)
• Akış yönleri (oklarla gösterilir)
• Kimyasal bileşenler ve akışkanlar (proses sırasında kullanılan ya da üretilen maddeler)
• Ana proses akımları (giriş ve çıkış akışları)
• Temel proses koşulları (basınç, sıcaklık gibi)

ISO 10628 standardına göre, PFD aşağıdaki amaçlar için tasarlanır:

• Genel proses akışının anlaşılmasını sağlamak.
• Tesisin işletme koşullarını tanımlamak ve optimize etmek.
• Tasarım ve operasyon süreçlerinde süreç mühendisleri, operatörler ve diğer paydaşlar arasında ortak bir dil oluşturmak.

Bu standart, PFD ve P&ID’lerde kullanılacak olan sembollerin ve çizim formatlarının uluslararası düzeyde uyumlu olmasını sağlar, böylece farklı mühendislik ekipleri arasında anlaşılır ve tutarlı bir iletişim sağlanır.

PFD (Proses Akış Diyagramı) ve P&ID (Boru ve Enstrümantasyon Diyagramı), her ikisi de endüstriyel prosesleri ve sistemleri görselleştirmek için kullanılan teknik çizimlerdir, ancak farklı amaçlara hizmet ederler ve farklı düzeyde detaylar içerirler. İşte bu iki diyagramın temel farkları:

Amaç

• PFD (Proses Akış Diyagramı):
  • Genel bir bakış sağlar.
  • Bir prosesin ana adımlarını, ekipmanlarını ve akış yollarını gösterir.
  • Prosesin çalışma prensiplerini anlamak için kullanılır.
  • Kullanıcıya büyük resmi sunarak, prosesin temel işleyişini gösterir.
• P&ID (Boru ve Enstrümantasyon Diyagramı):
  • Daha detaylı bir diyagramdır.
  • Proses ekipmanlarının nasıl bağlandığını, boruların, valflerin, enstrümantasyon ve kontrol cihazlarının yerleşimini gösterir.
  • Tasarım, bakım ve operasyon sırasında ayrıntılı bilgi sağlamak amacıyla kullanılır.

Detay Düzeyi

• PFD:
  • Ana ekipmanlar (reaktörler, pompalar, ısı değiştiriciler vb.)
  • Ana proses akış yolları ve kimyasal akışlar
  • Giriş-çıkış akımları, basınç ve sıcaklık gibi temel işletme koşulları
• P&ID:
  • Detaylı borulama düzenleri, valf tipleri, sensörler ve enstrümantasyon (basınç, sıcaklık, debi ölçüm cihazları)
  • Kontrol sistemleri ve otomasyon bileşenleri (PID kontrol döngüleri vb.)
  • Ekipman bağlantıları, güvenlik valfleri, tahliye sistemleri

Kapsam

• PFD:
  • Tesisin veya prosesin genel bir akışını verir.
  • Prosesin her aşamasını ve ekipmanlar arasındaki akış ilişkisini gösterir.
  • Detaylar sınırlıdır, boru hattı ve enstrümantasyon bilgisi içermez.
• P&ID:
  • Tesisin veya sistemin tüm mekanik ve kontrol detaylarını içerir.
  • Borulama, vanalar, ölçüm cihazları, enstrümantasyon cihazları ve kontrol döngüleri gibi tüm detayları sunar.
  • Tesisin nasıl işletileceğine dair çok ayrıntılı bir plan sağlar.

Kullanım Amacı

• PFD:
  • Proses tasarımı, proses mühendisliği ve proses akışının genel anlayışı için kullanılır.
  • Fizibilite çalışmaları, operasyon stratejileri ve yeni tesislerin tasarım aşamalarında yaygın olarak kullanılır.
• P&ID:
  • Ekipmanların yerleşimi, boru hattı tasarımı, enstrümantasyon, kontrol ve güvenlik sistemleri gibi detaylar için kullanılır.
  • İnşaat, kurulum, operasyon ve bakım sırasında kullanılan bir referans belgesidir.

Semboller

• PFD:
  • Genellikle daha basit semboller kullanır (düz çizgiler, standart ekipman sembolleri).
• P&ID:
  • Daha karmaşık ve ayrıntılı semboller kullanır. Her tür boru, valf, enstrümantasyon cihazı ve kontrol sistemleri özel sembollerle gösterilir.

• Proses akış diyagramlarında (PFD) gizlilik, özellikle ticari sırlar, hassas veriler ve rekabet avantajı sağlayan teknik bilgilerin korunması açısından büyük önem taşır. Proses tasarımı, kullanılan ekipman, kimyasal süreçler ve teknoloji detayları, bir şirketin kritik varlıkları arasında yer alabilir. Bu nedenle, PFD’lerin hazırlanması ve paylaşılması sırasında dikkat edilmesi gereken gizlilik hususları şunlardır:

  Ticari Sırlar ve Hassas Bilgiler

  • Proses detayları: PFD’ler, bir işletmenin sahip olduğu özel proseslerin işleyişini gösterir. Bu bilgiler, rakipler tarafından kopyalanabilir ve işletmenin rekabet avantajını kaybetmesine yol açabilir.
  • Patentli teknolojiler: Bir proses, patentli veya tescilli bir teknoloji kullanıyorsa, PFD bu bilgiyi açığa çıkarabilir. Bu nedenle patent başvuruları yapılmadan önce dikkatli olunmalıdır.

  Yetkisiz Erişim

  • PFD’ler sadece yetkilendirilmiş personel veya iş ortaklarıyla paylaşılmalıdır. Yetkisiz kişilerin erişimi, kritik proses bilgilerinin açığa çıkmasına neden olabilir.
  • Bilgi güvenliği: PFD’ler dijital ortamda paylaşılıyorsa, veri şifreleme yöntemleri kullanılmalı ve erişim kontrolleri (şifreler, yetki seviyeleri) uygulanmalıdır.

  Sözleşmeler ve Gizlilik Anlaşmaları

  • PFD’ler genellikle dış danışmanlar, mühendislik firmaları veya tedarikçilerle paylaşılırken, gizlilik anlaşmaları (Non-Disclosure Agreements, NDA) imzalanmalıdır. Bu, bilgilerin üçüncü şahıslarla paylaşılmasını veya rakiplerle kullanılmasını önler.

  Minimum Bilgilerle Bir PFD Nasıl Görünür:

  • Basit bir reaktör, giriş akışı (hammadde), çıkış akışı (ürün), giriş ve çıkış akımlarındaki temel proses koşulları (basınç, sıcaklık) ve akış yönleri gösterilir.

  Bir kimyasal reaktör için basit bir PFD’de aşağıdaki bilgiler bulunur;

  • Ekipmanlar: Reaktör (R-101), Isı Değiştirici (E-101), Pompa (P-101).
  • Akışlar: Hammadde akımı (Akım 1: H2O), Ürün akımı (Akım 2: Buhar).
  • Proses Koşulları: Reaktör içi sıcaklık: 150°C, Basınç: 5 bar.
  • Akış Yönleri: Hammadde reaktöre girer, işlem gerçekleşir, ardından ürün pompalanarak ısı değiştiriciye gider.

  Bu minimum bilgilerle bir PFD, temel süreci görselleştirir ve herkesin anlayabileceği bir genel bakış sağlar. Bunun yanında her akış için kritik parametrelerin verildiği akış tablosunun hazırlanması da önerilir.

• TS EN ISO 10628-1  Kimya ve petrokimya sanayilerinde kullanılan diyagramlar
• TS EN ISO 10628-2  Petrokimya ve Kimya sanayi için akış şemaları