Tehlikeli Bölgelerde Görsel Muayenenin Önemi

Onur ARI

Kimya Mühendisi

 

Giriş

Ülkemizde birçok üretim tesisi farkında olarak ya da olmadan yanıcı kimyasallar ile çalışmakta ya da üretim faaliyetleri göstermektedir. Bu kimyasallar havada belirli bir konsantrasyona ulaştıktan sonra tutuşturucu bir kaynak varlığında patlayarak ciddi derecelerde can ve mal kaybına sebep olabilmektedir. Tutuşturucu kaynakların en belirgin olanlarından bir tanesi de tehlikeli alanlarda kullanılan elektrikli ekipmanlardır. Yaygın inanışın aksine bir ekipmanın uzun yıllar kullanılmasına rağmen patlamaya sebep olmaması, ilerleyen zamanlarda da patlamaya sebep olmayacağını göstermemektedir. Ekipmanlar ve altyapılar genellikle, uzun yıllar sonucunda aşınıp zarar gördükçe, arıza yapıp tutuşturucu kaynak olarak rol oynama ihtimalleri artmaktadır. Tehlikeli Bölgeler içerisinde bulunan ekipmanlar her zaman patlamaya neden olmazlar. Patlamanın gerçekleşebilmesi için yanıcı kimyasal boşalmaları sonucu oluşan tehlikeli bölge içerisindeki ekipmanların bir arıza sonucu kıvılcım çıkarması ya da olağan şartlara göre çok daha yüksek sıcaklıklara ısınması gibi durumlar meydana gelmelidir.

Patlamaları engellemek adına ülkemizde de Ex-proof (Patlatmaz) adıyla bilinen özelliğe sahip elektrikli ekipmanların kullanılması gerekmektedir. Bu ekipmanlar yanıcı kimyasallardan kaynaklı patlamaları önlemek ya da etkilerini azaltmak adına özel olarak imal edilmiş elektrikli ekipmanlardır. Tehlikeli Bölge özellikleri belirlenmiş alanlarda bulundukları bölgelere uygun özellik gösteren ex-proof ekipman kullanılarak patlama tehlikelerinden kaçınılabilmektedir.

EX-PROOF Ekipman Kullanımı Riskleri Tamamen Ortadan Kaldırır mı?

Ex-proof ekipmanlar da koruma tiplerine ve güvenlik seviyelerine göre kendi içlerinde farklılık göstermektedir. Ekipmanları birbirinden ayıran en büyük özellik koruma tipleridir. Ekipmanların dizaynından kablolara ve boru hatlarına kadar birçok alanda farklılıklar bulunmaktadır.

Ex-proof ekipmanlarda kullanılan koruma yöntemleri ve bu korumalara özel hazırlanmış standart bilgileri Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1 – Ex-proof Ekipman Koruma Yöntemleri

Koruma Tipi	İlgili Standart	Koruma Yöntemi
“d”	TS EN 60079-1	Alev dayanıklı mahfaza aracılığıyla mahfazanın iç kısmında meydana gelen patlamanın dış ortama etkisinin önlenmesi.
“p”	TS EN 60079-2	Mahfazanın iç kısmına sağlanan inert gaz ile pozitif basınçta tutularak içeri yanıcı gaz ya da buhar girişinin önlenmesi.
“q”	TS EN 60079-5	Ekipmanın elektrikli parçalarının bir dolgu maddesiyle kaplanmasıyla patlamaya sebep olmasının önlenmesi.
“o”	TS EN 60079-6	Ekipmanın elektrikli parçalarının koruyucu bir sıvıya batırılarak patlamaya sebep olmasının önlenmesi.
“e”	TS EN 60079-7	Elektrikli ekipmana uygulanan ek tedbirlerle, olması gerekenden yüksek sıcaklıklara çıkılması ve kıvılcım oluşumu ihtimallerine karşı arttırılmış emniyet sağlanması.
“i”	TS EN 60079-11	Elektrikli ekipman içerisindeki elektrik enerjisinin ve patlayıcı ortamdan geçen elektrik kablolarının kıvılcım ya da ısı etkisiyle tutuşmasına sebep olmayacak bir seviyeyle sınırlanması.
“n”	TS EN 60079-15	Elektrikli ekipmana uygulanarak ekipmanı çevreleyen patlayıcı ortamı tutuşturulmasının önlenmesi.
“m”	TS EN 60079-18	Elektrikli ekipmanın kıvılcımla ya da ısı etkisiyle patlayıcı ortamı tutuşturabilecek parçaların bir komponent içerisine tamamen kapatılmasıyla patlamanın önlenmesi.

Koruma tipleri beraberinde belirli özellikler ve gereksinimler getirmektedir. Bu gereksinimlerin başında da koruma tipine uygun bir şekilde kurulum ve bakımlarının yapılması gelmektedir. Eğer bu iki durum sağlanamıyorsa ex-proof ekipmanların olmayanlardan pek de bir farkı kalmayacaktır. Bu durum firmalara hem maddi olarak büyük ölçüde zarar vermektedir hem de güvenlik açısından olmaları gereken seviyenin altında kalmalarına sebep olmaktadır.

EX-PROOF Ekipmanlarınız Hala EX-PROOF mu?

Ex-proof olmayan muadillerine göre daha maliyetli olan ex-proof ekipmanlar, elektrikli ekipman kaynaklı patlamaların büyük ölçüde önüne geçmektedir. Ancak tüm ekipmanlar gibi ex-proof ekipmanların da bakım gereksinimleri ve arızaları olmaktadır. Gerek kurulum aşamaları gerek bakım aşamalarında ex-proof ekipmanlar özel olarak incelenmelidir. Ekipman içerisinde bulunan elektrikli aksamlardan koruma muhafazalarına, buat seçimlerinden kablo seçimine kadar ex-proof özellikler ilk günkü gibi korunmalıdır. Bu noktada ise tehlikeli bölgelerde görsel muayenenin önemi devreye girmektedir.

Bu noktada ekipman muayeneleri devreye girmektedir. TS EN 60079-17 standardına göre Görsel, Yakın ve Detaylı olmak üzere 3 çeşit muayene derecesi bulunmaktadır.

Görsel Muayene: Ekipmanların sadece görsel olarak uzaktan incelendiği mahfazaların açılmadan ekipmanların gücü kesilmeden gerçekleştirilen muayene.

Yakın Muayene: Görsel muayeneye kıyasla ekipmanların daha yakın mesafeden incelendiği gerektiğinde inceleyen kişinin merdiven kullanarak ekipmanlara ulaştığı muayene.

Detaylı Muayene: Yakın muayeneye ek olarak mahfazalar açılarak ya da test ekipmanları kullanılarak kusurların teşhis edildiği muayene.

3 çeşit muayene içerisinde, periyodik olarak rahatça tekrarlanabilmesi ve kusurları büyük ölçüde belirleyebilmesi açısından Görsel Muayene en etkili muayene çeşididir. TS EN 60079-17 standardına göre belirlenmiş 25 soruya göre ekipmanların incelenerek eksiklerin belirlenmesi ve giderilmesi esasına dayanmaktadır.

Fotoğrafta görüleceği üzere “d” tipi korumaya sahip aydınlatma armatürünün kapağı açılmıştır ve kablo borulaması koruma tipine uygun seçilmemiştir. Kapağın çıkmış olması bakımsal, borulama uygunsuzluğu ise kurulumsal hatalar olarak değerlendirilmektedir. Aydınlatma armatürü bu haliyle ex-proof özelliğini kaybetmiştir. Fotoğrafta örüleceği üzere pompanın topraklama bağlantısı yerinden çıkmıştır. Pompa üzerinde biriken statik elektriğin topraklanamaması durumunda ark atlaması oluşabilmekte, bunun sonucunda da ekipmanın içerisinde bulunduğu tehlikeli bölgede patlama meydana gelebilmektedir.

Sonuç

Tesislerde irili ufaklı çok sayıda ex-proof ekipman bulunabilmektedir ve bu ekipmanlardan her biri farklı nedenlerden de olsa ex-proof özelliğini kaybedebilmektedir. Böyle durumlarla karşılaşmamak için dikkat edilmesi gereken hususların bir kısmı aşağıdaki gibi verilebilir:

• • Periyodik muayeneler ve bakımlar titizlikle yapılarak bakım gerektiren ex-proof ekipmanlar tespit edilmeli ve bakımları ekipmanın özelliğini yitirmesine neden olunmadan gerçekleştirilmelidir.
  • Bakım personelinin ex-proof ekipman bakımı için bilgilendirilmesi ve eğitim alması, tesis içi farkındalığı arttırarak bu tarz durumların tespit oranını yükseltecektir.
  • Tesis çalışanlarının işletme körlüğü kaynaklı olarak dikkatlerini çekmeyecek durumlar dış bir göz olan üçüncü taraf (third party) firmalar ve yurt içi ya da yurt dışı denetçiler tarafından daha rahat görülebilmektedir.
  • Elektrik kabloları, buatlar ve rakor bağlantı uçları da ekipmanların parçaları olarak görülmeli ve uygunlukları kontrol edilmeli, bakımları yapılmalıdır.
  • Ekipmanın kendi uygunluğu kadar topraklama konusundaki uygunluğu da çok büyük önem arz etmektedir. En önemli tutuşturucu kaynaklardan biri olan statik elektrik, topraklamaların periyodik kontrolleri ve periyodik ölçümleriyle kontrol altına alınmalıdır.

Ekipmanlarda bulunan uygunsuzluklar tespit edilerek gerekli değişikliklerle uygun hale getirilmelidir. Aksi takdirde her biri aktif tutuşturucu kaynaklar olarak değerlendirilmektedir. Ex-proof ekipman alıp kendini güvenceye aldığını düşünen işverenler ise yaşayabilecekleri tehlikenin farkında olmayabilirler…

Tehlikeli bölgelerde görsel muayenenin önemi gibi diğer teknik yayınlarımızı incelemek için tıklayınız.